Todos cometemos erros, pero algúns cometen erros con máis estilo que outros. A tradución non é cousa coa que se poida andar de brincadeira. Un erro de interpretación do orixinal pode poñernos en evidencia, no mellor dos casos, e acabar con miles de vidas, no peor. En definitiva, pódeche estragar o día… e quen sabe se ata o século! De certo que para os tradutores e intérpretes dos que falamos nesta nova entrada nen pasaba pola cabeza que irían ter repercusión de tal orde.
Erros de tradución bíblicos
Cando o boss, San Xerome, patrón dos tradutores, traduciu a Biblia do hebreo para o latín, probablemente non existía Trados (nótese que son un millennial). O Papa non paraba de presionar con prazos de entrega imposibles e, para cúmulo, entráronlle 60.000 palabras novas de última hora para o luns. Así que san Xerome se estresou a lot e entregou todo sen revisar. Resultado: o Moisés de Miguel Anxo ten cornos.
Se cadra me tomei un par de licenzas poéticas, mais o certo é que a Vulgata de San Xerome, ao parecer, está infestada de erros de interpretación: ao redor de 1400, concretamente, segundo George Lamsa (aínda que seguro que Lamsa non contou os dobres espazos, se non serían moitos máis). Hai que apuntar que San Xerome afrontou el soíño, sen Linguee nin nada, a pelo, a tradución da Santa Biblia, no século IV d. C., cando nin sequera existía o café. Poucos erros cometeu o pobre home, ao meu humilde parecer… O caso é que entre eles, Xerome interpretou que Moisés, ao baixar do monte Sinaí, no canto de vir entre raios de luz, vaia, o que se di pola miña casa como ir “radiante” (karan, en hebreo), viña con dous cornos (keren). San Xerome pensou para os seus adentros: «en cada casa cocen fabas», e puxou para diante. Non lle pareceu nada do outro mundo que a muller de Moisés (NdT: que se chama Séfora e sae en todos os encrucillados) tivese un amorío aproveitando a viaxe de negocios do seu marido. Un erro que ficou gravado en pedra para a posteridade.
Erros diplomáticos
Cos cornos de Moisés dános a todos a risa, porque as desgrazas alleas sempre nos alivian as propias. Con todo, cando se trata de erros de tradución diplomáticos, as consecuencias poden ser fatais.
Ano 1945, os aliados mándanlle un ultimato a Xapón esixindo a súa rendición. O primeiro ministro xaponés, Kantaro Suzuki, responde en rolda de prensa: «Sen comentarios». Pero Suzuki escolleu para dar o seu comunicado un termo, mokosatzu, que ten dúas interpretacións posibles. E os aliados, como as cousas estaban tensas, optaron pola segunda interpretación: «ignoramos e desprezamos o tema». E este pequeno malentendido desembocou na bomba atómica de Hiroshima.
Suzuki conseguiu así aniquilar indirectamente a 140.000 xaponeses. En comparación, os problemas de Jimmy Carter coas traducións son só faragullas: en 1977, o daquela presidente norteamericano apenas conseguiu quentar a un par de polacos e polacas. Fíxoo cun discurso dos máis trillados, deses que aburren, cheo de frases feitas e baleiro de todo contido. Porén o seu intérprete caldeou tanto o discurso, que a vergoña allea invadiu Polonia. O intérprete de Carter, que obviamente aprendera polaco vendo películas porno do leste, interpretou frases tan inocentes como «estou feliz de estar en Polonia» por «estou feliz de ver as partes privadas de Polonia», ou «quero coñecer os desexos de futuro dos polacos» por «deséxovos, polacos». É moi posible que o Jimmy Carter volvese para Washington contándolle a todos os seus amigos que en Polonia un liga aínda que non queira.
Erros que saíron ben (porque o digo eu)
Con todo, non todos son erros deses dos que despois nacen un cento. A miña película favorita de todos os tempos, Mars Attacks, posiblemente non tería existido de non ser por Giovanni Virginio Schiaparelli, que a finais do século XIX comezou a observar a superficie de Marte. Nas súas investigacións falaba de «mares» e «continentes», que se correspondían coas zonas máis escuras e máis claras do planeta, respectivamente. E tamén falaba de canali, formacións naturais en forma de canón. Do outro lado do océano, Percival Lowell interpretaba a palabra canali como canles artificiais construídas por marcianos, facendo alarde da súa gran imaxinación. O resto xa é historia.
