Para os tradutores que traballan fundamentalmente desde un idioma estranxeiro, co que están moi familiarizados, á súa lingua materna, coa que aínda o están máis, decidir onde levar a cabo fisicamente a súa actividade profesional é unha cuestión de equilibrio complicada: que é máis vantaxoso, estar domiciliado no país propio, continuamente rodeado do idioma activo (de destino), ou noutro país, completamente inmerso no idioma pasivo (de orixe)? Como unha forma concretar este dilema, convídoo a visualizar dous escenarios opostos. En primeiro lugar, imaxine que verte limoada a través dun colo de botella moi estreito, que se expande cara abaixo nunha voluminosa botella. A continuación, imaxine que verte, con gran facilidade, limoada nun amplo funil que leva a un colo de botella máis estreito que a punta do funil.
No primeiro caso, vostede é un tradutor que vive no seu país de orixe, tras adicar todos os seus esforzos a puír e expandir o seu dominio do idioma nativo. O seu entendemento da información que recibe está parcialmente limitado porque o seu contacto co idioma fonte é intermitente; con todo, isto compénsase cos seus ricos e copiosos recursos para transformar esa información nun produto preciso e elocuente no idioma de destino. O segundo caso é exactamente o contrario: vostede vive no estranxeiro, nun país onde se fala de forma oficial o seu idioma pasivo, e a súa vida diaria céntrase en «vivir no seu idioma fonte»; como consecuencia, pode recoñecer e descifrar practicamente todo o que atopa nun texto fonte, pero, a cambio, as súas habilidades de expresión no seu propio idioma poderían comezar a sufrir, novamente por falta de contacto. Por suposto, nun mundo ideal, os tradutores de B > A a tempo completo dividirían o seu tempo a partes iguais entre dúas esferas lingüísticas, elixirían como residencia un país oficialmente bilingüe e, na súa vida diaria, por cada hora empregada con dilixencia en mellorar o seu idioma estranxeiro dedicarían outra con igual dedicación a mellorar a súa lingua materna. No entanto, é pouco probable que isto sexa completamente realista ou posible para a gran maioría dos tradutores: a vida interponse e, ao final, case sempre temos que optar por «aquí» ou «alí».
Existe un grupo de tamaño significativo de tradutores que se enorgullecen de (e ata se definen así) ser especificamente profesionais «dentro do país», con todos os beneficios que isto conleva. Por dar un exemplo ficticio: Laura é unha tradutora de inglés ao seu español nativo que vive en España, continuamente exposta a e estimulada polo seu propio idioma e cultura: programas de televisión, xornais, música, películas, conversacións formais e informais cos seus correspondentes rexistros, etc. Esta situación permítelle a Laura ser testemuña de primeira man, a diario e de forma consciente ou inconsciente, da evolución orgánica do español europeo co tempo: expresións novas que saen de ningures e establécense, términos cuxas connotacións, matices ou ata significado completo cambian gradualmente, palabras que caen en desuso e comezan a considerarse caducas e pasadas de moda… Ao non verse afectada por influencias estranxeiras externas, e estando en primeira liña dos últimos avances na realidade lingüística española, Laura podería (quizais) presumir da «pureza» das súas traducións.
En cambio, para dar un segundo exemplo ficticio, Miguel tamén é tradutor de inglés ao seu español nativo, pero leva uns anos vivindo en Londres. É probable que estea conxelado nunha especie de cápsula do tempo lingüística, xa que o seu contacto activo coa súa lingua materna limítase a unha ou dúas chamadas á casa cada semana, unha ollada diaria a El País en internet e viaxes curtas a España de cando en vez. Noutras palabras, mentres que o idioma español desenvólvese e transfórmase continuamente, Miguel non está fisicamente presente para seguir este proceso. Se vostede viviu no estranxeiro, e especialmente se «viviu» noutro idioma durante un período prolongado, saberá que visitar o seu país de orixe logo de longas ausencias pode ás veces facer que un se senta como un estraño, lingüística e culturalmente. Como falante nativa de inglés, nunca esquecerei o meu regreso ao fogar desde España dun Nadal, cando se me pediu que sacase un selfie e me preguntei por que de súpeto me ofrecían marisco (shellfish) porque si… Ao estar tan illada na miña burbulla española, este novo trazo lingüístico do inglés pasáraseme.
Non é preciso dicir, con todo, que todo o anterior tamén se pode aplicar en sentido inverso. Por unha banda, pode que Laura teña un coñecemento pasivo do inglés excelente, adquirido na universidade e/ou unha tempada vivindo nun país de fala inglesa; por outra banda, aínda así, canto máis tempo vive na súa España de orixe, inmersa na súa lingua materna e nada exposta á cultura e influencias anglófonas, máis veces deslizaranse nos textos fonte elementos lingüísticos pouco familiares, ou termos que cambiaron o seu significado en inglés sen que ela sexa consciente; isto podería collela desprevida. Porque está claro que os nosos idiomas pasivos (de feito, todos os idiomas) tamén están en continua evolución. En relación con isto, e desde o punto de vista puramente da comprensión do texto fonte, Miguel estaría nunha posición máis vantaxosa que a de Laura, por vivir en Londres e mergullarse no inglés os sete días da semana.
Aínda así, e precisamente por esta razón, o risco de que Miguel caia nas trampas máis comúns para os tradutores é moito máis alto; gústelle ou non, a súa exposición constante ao inglés sen dúbida afectará ás súas traducións ao español, poñendo en cuestión a «pureza» do seu produto exactamente do mesmo xeito que se podería aplaudir a do produto de Laura. É inevitable que os anos vivindo no estranxeiro e falando sobre todo un idioma estranxeiro impregnen a produción escrita e falada do idioma *nativo, desde detalles sutís apenas detectables a fallos totalmente *incongruentes, por exemplo: sintaxe que non soa natural, rexistro inadecuado, formas verbais pouco usuais ou un substantivo que se usa en lugar dun verbo. Un dos peores «pecados» da tradución son os calcos. No caso de Miguel, isto podería estar relacionado coa estrutura dunha frase (make a decision traducido literalmente ao español como hacer una decisión, onde se requiriría tomar una decisión, que soa máis natural e nativo) ou coa terminoloxía (unha tradución de clara influencia anglófona para apply for a job sería aplicar para un trabajo, en vez do estándar solicitar un trabajo). É incrible o rápido que entra o cerebro humano en «modo estranxeiro», salpicando de influencias externas un idioma que o acompañou a un dende o nacemento. Aínda que este fenómeno, por si mesmo, non é necesariamente un problema (de feito, moitos sosterían que se trata dunha experiencia lingüística e cultural enriquecedora) os tradutores deben ter coidado para mantelo baixo un control razoable.
En conclusión, parece que esta cuestión non ten unha solución perfecta; é un caso clásico de tira e afrouxa, no que cando se gaña nun sentido pérdese no outro. Claramente, aquí a clave é o equilibrio: os tradutores que vivan no país de destino deberían asegurarse de manter o contacto co seu idioma fonte o mellor que poidan, a través de libros, música, xornais e televisión se as viaxes frecuentes ao estranxeiro non son unha opción viable; de igual modo, os tradutores que vivan no estranxeiro deberían realizar polo menos o mesmo esforzo coa súa lingua materna. Digo «polo menos» porque é un feito aceptado que o dominio que teñan os tradutores da súa lingua materna é en realidade máis importante que o que teñan dun idioma estranxeiro, por dúas razóns principais. En primeiro lugar, é máis fácil recibir e descifrar un idioma de forma pasiva que producir un activamente (aínda que sexa o propio). En segundo lugar, as linguas maternas dos tradutores son o seu principal vehículo lingüístico, sobre o que se os xulga profesionalmente e polo que se lles paga. Na miña opinión, trátase dun asunto crucial que os tradutores deberiamos ter en conta en todo momento, sen importar a que lugar chamemos fogar.
